Economics of Enterprise (bosnian)

EKONOMIKA PREDUZEĆA – REZIME ZA TEST 2

TROŠENJE KAO OBLIK ULAGANJA I NJEGOVA KLASIFIKACIJA

teorija iz knjige

Ulaganja ekonomskih vrijednosti se ispoljava kao:

• trošenje elemenata proizvodnje
• angažovanje vrijednosti

Trošenje elemenata proizvodnje kao oblik ulaganja vrijednosti u reprodukciju se odvija tako što radna snaga djeluje pomoću sredstava za rad u tehnološkom procesu na materijal radi dobijanja novog upotrebnog kvaliteta. U tom procesu ljudski rad kao izraz trošenja radne snage prenosi vrijednost sredstava za proizvodnju na novi proizvod i stvara novu, dodanu vrijednost.

Pri tome, novoostvarena vrijednost u sebi sadrži:

• potrebnu vrijednost za reprodukovanje utrošene radne snage (izražene u vidu zarada radnika) i
• višak vrijednosti.

Trošenje elemenata proizvodnje se klasifikuje kao:

• naturalno izraženo trošenje ili utrošci
• novčano izraženo trošenje ili troškovi.

Troškovi su funkcija:

• utrošaka elemenata proizvodnje i
• novčanih multiplikatora (cijena sredstava za proizvodnju i zarada za izvršeni rad).

NATURALNO IZRAŽAVANJE TROŠENJA

1. Utrošci materijala

Osnovna karateristika fizičkog trošenja, odnosno utrošaka materijala, njegova jednokratna upotreba.

Razlikuju se sljedeće skupine materijala u vezi sa specifičnom ulogom u procesu reprodukcije:

• osnovni materijal
• pomoćni materijal i energija i
• režijski materijal

1. Utrošci osnovnog materijala

Osnovni materijal ima sljedeće karakteristike:

• ulazi svom svojom supstancom u sastav novog proizvoda
• bitno određuje karakteristike proizvoda
• značajno utiče na izbor tehnološkog postupka
• obim njegovog trošenja je u direktnoj zavisnosti od obima proizvodnje.

Proporcionalnost između promjena obima proizvodnje i utrošaka osnovnog materijala uslovljavaju sljedeći tehnički faktori koji se ispoljavaju kroz:

• karakteristike proizvoda (oblik, dimenzija, kvalitet)
• karakteristike tehnološkog procesa
• karakteristike sredstava za rad
• karakteristike samog osnovnog materijala
• tehničke uslove rada.

1. Utrošci pomoćnog materijala

Pomoćni materijal ima sljedeće karakteristike:

• svojom supstancom može da ulazi u sastav proizvoda
• doprinosi formiranju karakteristika proizvoda, ali ih bitno ne određuje
• ne utiče na karakteristike tehnološkog postupka, iako doprinosi njegovom odvijanju
• obim njegovog trošenja je u direktnoj zavisnosti od obima proizvodnje.

U ovu skupinu materijala se svrstava i pogonska energija.

Faktori utroška pogonske energije:

• karakteristike energetskih izvora
• karakteristike tehnološkog procesa
• karakteristike sredstava za rad
• karakteristike materijala koji imaju tehnički karakter

1. Utrošci režijskog materijala

Režijski materijal ima sljedeće karakteristike:

• svojom supstancom ne ulazi u sastav proizvoda
• ne doprinosi formiranju karakteristika proizvoda
• ne utiče na karakteristike tehnološkog postupka
• obim njegovog trošenja je nezavisan od obima proizvodnje
• veličina njegovog trošenja je uslovljena veličinom proizvodnog kapaciteta, odnosno organizovanjem njegovog korištenja.

1. Utrošci sredstava za rad

Pod utrošcima sredstava za rad podrazumijeva se fizičko i ekonomsko trošenje.

Osnovna karakteristika trošenja sredstava za rad se izražava u njihovoj višekratnoj upotrebljivosti.

Fizičko trošenje sredstava za rad – habanje ili njegovo postepeno dotrajavanje.

Ekonomsko trošenje sredstava za rad – moralno rabaćenje sredstava za rad.

1. Utrošci radne snage

Radna snaga kao element proizvodnje se može definisati kao skup fizičkih i umnih sposobnosti čovjeka da rad, odnosno da se ispoljava u određenoj djelatnosti.

Osnovna specifičnost radne snage proističe iz njene karakteristike da je neodvojiva od ličnosti čovjeka.

Utrošci radne snage se ogledaju u trošenju čovjekove bioenergije.

Princip produktivnosti – princip koji izražava težnju ka što većoj proizvodnoj efikasnosti rada

Princip humanizacije – princip koji podrazumijeva težnju ka prilagođavanju rada čovjeku.

Ekonomska teorija razlikuje sljedeće vrste utroška radne snage:

• utrošci radne snage na izradi proizvoda
• utrošci radne snage na pomoćnim poslovima u proizvodnji
• utrošci radne snage na pripremno-završnim, rukovodnim i upravljačkim poslovima.

Utrošci radne snage izrade se ogledaju u sljedećem:

• određuje karakteristike proizvoda
• utiče na formiranje tehnološkog postupka i izbor sredstava za rad
• troši se u srazmjeri sa obimom proizvodnje.

Ovaj oblik utroška radne snage se zove i proizvodni rad.

Osnovne karakteristike utrošaka radne snage na pomoćnim poslovima se sastoji u sljedećem:

• ne uslovljavaju kvalitet proizvoda
• ne utiču na izbor tehnološkog postupka i sredstava za rad
• u srazmjeri su sa obimom proizvodnje

Utrošci radne snage na pripremno-završnim, rukovodnim i upravljačkim poslovima  - režijski poslovi.

1. Uslovljenost utrošaka elemenata proizvodnje

Obim trošenja je uslovljen objektivnim faktorima (prirodnim, tehničkim i društvenim).

Standardna trošenja elemenata proizvodnje utvrđuju se po dvije osnove: